پرندگان در فرهنگ ایران

پرندگان در فرهنگ ایران

ایرانیان از دیرباز ارتباط گسترده ای با پرندگان داشته اند و از آن ها برای مقاصد خودشان استفاده می کردند. پرندگان براساس کاربردشان در زندگی بشر شامل پرندگان نامه رسان ، پرندگان آوازخوان ، پرندگان شکار وصید ، پرندگان زیبا ،پرندگان خوراکی، پرندگان اساطیری ، پرندگان شرط بندی و جنگی و...  می باشند.

کبوتر

در گذشته های بسیار دور که وسایل ارتباط جمعی وجود نداشت و راه های بین شهرها سخت و صعب العبور بود از کبوتر برای انتقال پیام ها ، فرمان ها ، اوامرنظامی و ... استفاده می کردند. ایرانیان با ایجاد کبوتر خان در طول مسیر حرکت کبوترها و به کارگیری فردی که کبوتربان نامیده می شد و به کبوترها در محل کبوترخان آب و دانه می داد نامه ها را ارسال و دریافت می کردند. معمولا نامه ها به پای کبوترها به گونه ای بسته می شد که در طول مسیر آسیب نبینند.

از گذشته تا به امروز کبوتر بازی یا به اصطلاح کفتربازی در اقصی نقاط ایران رایج بوده است که به طور خاص علاقمندان بیشتری در شهرهای اصفهان ، یزد ، کرمان ، شیراز ، قزوین ، سبزوار و تهران دارد. افراد با ایجاد گنجه هایی جهت نگهداری و جذب کردن کبوترها به این امرمبادرت می کردند و به اصطلاح رابطه عاطفی و علاقه خاصی بین مالک کبوتر و کبوترها برقرار می شد که سبب به وجود آمدن رشته های مختلفی در کبوتربازی شده است. انواع کبوتر طوقی ، پاپر، بالنی و ... دارای کاربردهای مختلفی در کفتر بازی هستند. ایرانیان کبوتر را نماد آزادی می دانند و در بقاع متبرکه پس از نذر و برآورده شدن حاجاتشان کبوتر را رهاسازی می کنند.

پرندگان آوازخوان

از دیرباز افراد پرندگانی نظیر بلبل ، هزار ، قنار ، سهره ، طرقه ، کاکلی ، بلدرچین (کرک) را داخل قفس های مخصوصی برای شنیدن صدای زیبای آن ها در منازل نگهداری می کردند که ایرانیان در این حوزه دارای پیشینه  و سوابق زیادی هستند و در نوع خود افراد محلی و بومی ابتکارات جالبی هم داشته اند. برای مثال پرنده قناری که بسیار خوش صدا بوده ولی طول عمرکوتاه ، توان  جسمانی کم و مقاومت پایین در برابر بیماری ها را دارد با پرنده سهره که با شرایط اسارت بسیار سازگار است اما به خوبی قناری نمی خواند جفت زده اند و هیبرید سهره- قناری را ایجاد کرده اند که به مراتب زیباتر می خواند و طول عمر بیشتری هم دارد ، به گفته ای دیگر صفات خوب را انتخاب مصنوعی (Artifical Selection) کرده اند .

پرندگان شکار وصید

در طول تاریخ ایران قوشخانه و قوشبازی به عنوان یک تفریح و سرگرمی بسیار تخصصی و اعیانی محسوب می شد. افراد گونه های قوش مانند: بحری ، بالابان ، شاهین و ... را به شیوه "کور خط" که یک روش تخصصی برای گرفتن پرندگان شکاری است صید می کردند و با روش هایی مانند دوختن چشم بند ، دست پوش چرمی و ...پرنده را آموزش می دادند ، سپس پرنده آموزش دیده را رها می کردند و بدین ترتیب به وسیله آن خرگوش ، روباه ، حتی قوچ و میش و کل وبز کوچک را صید می کردند. امروزه با توجه به کم شدن پرندگان شکاری در ایران این امر بسیار کمرنگ شده است ولی هنوز در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به عنوان یک تفریح شاهانه رایج است.

پرندگان زیبا

برخی از پرندگان مانند قرقاول ، مرغ عشق ، فنچ ، انواع طوطی سانان ، برخی از اردک سانان ، درنا ، عروس غاز و ... به علت زیبایی و لطافت مورد توجه ایرانیان بوده و هر کدام در قفس های منحصر به فرد خود نگهداری می شوند.

پرندگان سخن گو

برخی از پرندگان مانند انواع طوطی سبز ، طوطی کاسکو ، طوطی گالا رز ، طوطی آرا و مرغ مینا قابلیت تقلید صدا را دارند که از این حیث مورد توجه انسان ها بوده و به علت جذابیت در منازل و مراکز حیات وحش نگهداری و تکثیر می شوند.

پرندگان اساطیر

ققنوس ، سیمرغ و مرغ آمین از جمله پرندگانی هستند که وجود خارجی ندارند اما در ادبیات ایران جایگاه ویژه ای دارند.

پرندگان گوشتی

انواع مرغابی سانان ، غازسانان ، کبک ها ، بلدرچین ها (کرک ها) به عنوان غذا در سفره خانوار ایرانی استفاده می شوند.

پرندگان شرط بندی و جنگی

الف : خروس بازی : در بین ایرانیان از قدیم الایام تا به امروز جنگ نژادهای مختلف خروس مورد توجه عده ای از علاقمندان بوده است و دارای اسلوب و روش های خاص خود است. برای مثال خروس های معروف به نژاد "لاری" با دارا بودن سیخک قوی پشت پا دارای مهارت خاصی در این مسابقات هستند.

ب: بودنه بازی (جنگ بلدرچین ها) : از دیرباز در کشور افغانستان و استان های شرقی ایران ، بلدرچین های نر  را با روش تور و تیپچه صید می کردند و نرها را با هم به جنگ می انداختند. امروزه نیز در تهران و برخی از شهرها در صبح های جمعه کرک بازها به این امر به عنوان تفریح مشغولند .(نام فارسی : بلدرچین / نام محلی : کرک، وشم ، بدبده / نام افغانی: بودنه)

نوشته :دکتر مجید نوائیان ،استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست